अनंत शेळके: अनाथांचे हृदय जिंकणारा अनंता
अनंत शेळके सर. हे नाव कानावर पडताच डोळ्यांसमोर फक्त एक व्यक्ती उभी राहत नाही, तर मानवतेचा, प्रेमाचा, त्यागाचा आणि आशेचा अमर प्रतिक साकार होतो. बुलडाणा जिल्ह्याच्या मेहकर तालुक्यातील हिवरा या शांत गावी जन्मलेल्या अनंत शेळके यांचा जीवनप्रवास साधेपणाने सुरू झाला, पण त्याचा प्रत्येक टप्पा माणुसकीच्या गंधाने, प्रेमाने आणि समाजसेवेच्या उत्कटतेने भरलेला होता. लहानपणापासूनच अनंताच्या मनात जीवनातील दु:ख आणि वंचितांचे वेदना जाणवायला लागल्या. गावातील प्रत्येक अनाथ आणि दुर्लक्षित मुलाची कथा त्याच्या अंत:करणात खोलवर घर करून राहिली होती. जिथे इतर मुलांना खेळ, स्वप्न आणि आनंदाच्या साध्या संधी मिळत होत्या, तिथे अनंताचे हृदय दूरच्या मुलांच्या दु:खाशी जोडले गेले होते. त्यांच्या आयुष्याच्या प्रत्येक संघर्षाची छाया त्याच्या हृदयाला भिडत असे. समाजातील वंचित आणि अनाथ मुलांचे दु:ख पाहून त्यांनी ठरवले:
> “हे मुलं माझ्याकडून काहीही मागू शकतात; मी त्यांच्यासाठी माझे सर्वस्व देईन.”
सुरवातीला त्यांनी स्वतःच्या घरात चार-पाच मुलांचे सांभाळ सुरू केले. छोटेसे रोपटे मोकळं करून, प्रेमाच्या सावलीत मुलांना वाढवले. काळ जसजसा पुढे गेला, मुलं वाढत गेली, पण जबाबदाऱ्या आणि संघर्ष देखील वाढत गेले. आपल्या संसाराची काळजी, कुटुंबाच्या आर्थिक जबाबदाऱ्या, आणि अनाथ मुलांच्या जीवनाचे ओझे त्यांच्यावर पडले. अनेक वेळा कर्ज घेऊन, स्वतःच्या पगाराचा उपयोग करून, त्यांनी दहा गुंठे जागा खरेदी केली आणि त्या जागी अनाथ मुलांसाठी प्रेमाचे, मायेचे घर उभे केले. त्याला त्यांनी नाव दिले “नित्यानंद सेवा प्रकल्प.” सुरुवातीला १०–१२ मुलांसाठी सुरू झालेला हा प्रकल्प आता जवळपास ५०–६० मुलांपर्यंत पोहचला आहे. या घरात राहणाऱ्या प्रत्येक मुलाला प्रेमाची, आधाराची आणि शिक्षणाची संपूर्ण सोय आहे. अनंत सर फक्त मुलांच्या भरण-पोषणासाठी नव्हे, तर त्यांच्या आत्मविश्वास, संस्कार, कला, क्रीडा, संगीत, नृत्य, संगणक आणि व्यावसायिक कौशल्य घडवण्यासाठी झपाट्याने प्रयत्न करतात. नित्यानंद प्रकल्पातून अनेक डॉक्टर, इंजिनियर, अधिकारी, शिक्षक, गायक, खेळाडू आणि सर्जनशील व्यक्तिमत्व घडले आहेत. अनंत सरांचे तत्वज्ञान अगदी सोपे पण प्रभावी आहे:
> “वंचितांचा ना कुठला धर्म, ना कुठली जात… त्यांना फक्त हवा असतो मायेचा हात.”
प्रकल्पांत होणारी रोजची प्रार्थना, संस्कार वर्ग आणि सामाजिक प्रशिक्षण मुलांच्या मनात मानवतेचे बीजारोपण करतात. प्रत्येक मुलाला स्वतःच्या पायावर उभं राहण्याची शिकवण दिली जाते आणि समाजासाठी उपयुक्त व्यक्ती बनण्याचा मार्ग दाखवला जातो.
अनंत सर स्वतः शिक्षणतज्ज्ञ, ओजस्वी वक्ता, बाल मानसशास्त्रज्ञ, साहित्यिक आणि समुपदेशक आहेत. त्यांनी मोफत शिकवणी वर्ग चालवून अनेक वर्षे गरीब मुलांची सेवा केली आहे. त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली, मुलं फक्त ज्ञान घेत नाहीत, तर जीवनाच्या प्रत्येक क्षणी माणुसकीची शिकवण घेतात.
त्यांच्या प्रकल्पातून घडलेली मुलं अनेकदा त्यांच्या प्रेरणादायी जीवनगाथांमुळे समाजात आदर्श व्यक्तिमत्व म्हणून पुढे आली आहेत. उदाहरणार्थ, नित्यानंद प्रकल्पातून शिक्षित झालेल्या एका मुलीने डॉक्टर बनून गावातील रुग्णसेवा सुरू केली. आणखी एका मुलाने संगणक आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रात प्रावीण्य मिळवून सामाजिक उपक्रमासाठी तंत्रज्ञान वापरण्याचे काम सुरू केले. अशा अनेक उदाहरणांमुळे अनंत सरांचे कार्य केवळ घरापुरते मर्यादित नाही, तर समाजाच्या बदल्यातील शक्तिशाली घटक ठरले आहे.
सर हे नित्यानंद प्रकल्पाबरोबर वृक्षारोपण, पर्यावरण संरक्षण, ग्रामस्वच्छता, व्यसनमुक्ती, संस्कार शिबिरे आणि इतर सामाजिक कार्यात नेहमी पुढे असतात. त्यांच्या अथक परिश्रमामुळे आणि मायेच्या हातामुळे अनेक मुलांचे जीवन उजळले आहे. त्यांच्या घरात येणाऱ्या प्रत्येक अनाथाला ‘सनाथ’ म्हणून मान दिला जातो. चार-पाच वर्षांच्या, माय-बाप हरवलेल्या लहान मुलांना ते पप्पा म्हणवतात, त्यांना प्रेमाची, आत्मसन्मानाची आणि संस्काराची शिकवण देतात. अनंत सरांचे स्वप्न मोठे आहे. केवळ आपल्या तालुक्यातल्या मुलांसाठी नाही, तर ज्या अनाथ मुलींना कुणी न पाहिलं असेल, त्यांच्यासाठीही त्यांनी आपला प्रकल्प उघडायचा आहे. भविष्यात अनाथ मुलींसाठीही अशीच व्यवस्था निर्माण करण्याची त्यांची इच्छा आहे. अनंत शेळके सर हे खरे अर्थाने त्यागाची मूर्ती आहेत. स्वतःचं आयुष्य बाजूला ठेवून त्यांनी अनेक वर्षे अनाथ मुलांच्या जीवनासाठी समर्पित केली आहेत. आजही त्यांचा प्रवास सुरू आहे; प्रत्येक दिवशी ते नवीन ऊर्जा घेऊन येतात, नवीन आशा पेरतात. त्यांनी घडवलेली ही कर्तृत्ववान मुले त्यांच्या परिश्रमाचा फल आहेत, पण खरा आदर्श म्हणजे मुलांमध्ये माणुसकी आणि संस्कार वाढवणे. आज त्यांच्या वाढदिवसाच्या शुभ प्रसंगी त्यांना अनेक शुभेच्छा. त्यांच्या कार्याला आणि समाजसेवेच्या या वटवृक्षाला भरभराट मिळो, अनाथांच्या जीवनासाठी हा प्रवास यशदायी ठरो, हीच मनःपूर्वक शुभकामना. अनंत शेळके सर म्हणजे केवळ शिक्षक नाहीत; ते अनाथांच्या जीवनात प्रकाश घालणारे, माणुसकीच्या मंदिरात दिवा लावणारे, प्रेमाचे, त्यागाचे आणि मार्गदर्शनाचे प्रतिक आहेत. त्यांच्या आयुष्याचा प्रत्येक क्षण दुसऱ्यांसाठी समर्पित आहे. अशा माणसांच्या जीवनाचा आदर करणे म्हणजे मानवतेला आदर करणे होय.
