सिद्धेश्वर पवार : संघर्षाच्या वाळवंटातील धगधगती लेखणी

सिद्धेश्वर पवार यांचं लेखन म्हणजे केवळ विचारांची मांडणी नव्हे; ते जणू पीडितांच्या संघर्षावरून चालत आलेल्या जखमा, संघर्ष आणि वेदनांचे रक्तरंजित ठसे शब्दांमध्ये उतरवणारे लेखन आहे. त्यांच्या शब्दांना अंगाराची उष्णता आहे, आणि त्या उष्णतेत एक वेदना पेटलेली असते. विध्वंसाची नाही, तर बदलाची, परिवर्तनाची आणि न्यायासाठी जिद्दीने लढण्याची.
वडिलांकडून मिळालेला ‘सत्यमेव’ विचारक्रांतीचा वारसा त्यांनी लेखणीत मिसळून घेतला आहे. जुलमी व्यवस्थेला प्रश्न विचारणारी ती धारदार लेखणी आज सिद्धेश्वर पवार यांच्या हातात आणखी टोकदार बनते. वडिलांचा वारसा रक्तात असेल, तर तो त्यांच्या प्रत्येक शब्दात धडधडतो. त्यांच्या लेखातील जखमा पात्रांच्या नसतात; त्या समाजाच्या इतिहासाच्या, आणि पीडितामय संघर्षाच्या असतात. पवार यांचे लेखन वाचताना असं वाटतं, जणू ते प्रत्येक पीडितापाशी बसून, त्याच्या श्वासात मिसळलेल्या वेदनेला ऐकून घेत आहेत. ते कोणालाही ‘विषय’ मानत नाहीत; ते त्यांच्या आतल्या न बोलेल्या आक्रोशाला शब्द देतात. दुष्काळाने छाळलेला शेतकरी असो, पेवात उभ्या राहीलेल्या एखाद्या पीडितांचे ओल्याथार डोळे असोत, किंवा अस्तित्व निसटत चाललेल्या एखाद्याचा नि:शब्द हंबरडा—सिद्धेश्वर राना पवार यांच्या लेखात हे सर्व जिवंत उभे राहतात. ते रडतात, हसतात, धडपडतात, हरतात. पण त्यांच्या हरल्यातही एक चमक असते लढून जगण्याची. सिद्धेश्वर पवार लेखणीतून समाजातील असमानतेकडे जेव्हा पाहतात, तेव्हा त्यांची नजर चिरफाड करते. त्यांना अन्याय दिसला की शांत बसणं त्यांच्या स्वभावात नाही. त्यांच्या लेखनात आक्रोश आहे, पण तो बेभान रागाचा नाही; तो सत्याचा, न्यायाचा, आणि मन हादरवून टाकणाऱ्या प्रामाणिक प्रश्नांचा आहे. ते सांगतात की गरिबांच्या घरात अंधार असतो तो दिवा नसल्यामुळे नव्हे; तर व्यवस्था त्यांच्या आयुष्याचे दिवेच विझवते म्हणून. एखाद्या लढा तो त्यांच्या घरापुरता मर्यादित नसतो तो प्रत्येक दारावर उभ्या असलेल्या अन्यायाविरुद्ध असतो. त्यांच्या लेखातील वेदना खोलवर घेऊन जाते, पण ते वाचकाला तिथेच अडकवून ठेवत नाहीत. ते अंधार दाखवतात, पण त्या अंधाराच्या शेवटी एक लहानशी का होईना, उजेडाची शक्यता दाखवतात. त्यांच्या लेखातील दु:ख मृत नसतं; ते जिवंत असतं. म्हणूनच ते बदलाकडे नेणारं असतं. सर्वधर्मसमभाव त्यांच्या लेखनाच्या मध्यभागी धगधगत असतो. त्यांच्यासाठी धर्म म्हणजे भिंत नाही. तो माणसाला माणसाशी जोडणारा पूल आहे. त्यांच्या लेखात हिंदू-मुस्लीम, दलित-बहुजन, आदिवासी, सर्व समाजांचे संघर्ष एकाच करुणेने मांडले जातात. ते कोणाच्या श्रद्धेकडे तुच्छतेने पाहत नाहीत; ते प्रत्येक मनुष्याकडे संवेदनशील नजरेने पाहतात. त्यामुळे त्यांच्या लेखणीतून वाचकांच्या मनात एक सुंदर, समरस, विचारांचा आदरभाव दिसतो. भाषा त्यांच्या लेखनात साधी आहे, पण त्या साधेपणात प्रचंड खोली आहे. ते अवघड शब्द, जड तात्त्विकता वापरत नाहीत; पण त्यांच्या अतिशय सोप्या ओळीही छातीला भिडतात. कधी भरकटलेली वेदना जागवून, तर कधी सुप्त प्रेरणा प्रज्वलित करून. त्यांच्या शैलीत एक शांत धग आहे. दिसत नाही, पण आतून जळत राहणारी.
त्यांच्या लेखनाचा परिणाम विलक्षण आहे. अनेक तरुण त्यांच्या कथांनी जागे झालेले आहेत. त्यांच्या लेखातील अनेक पात्रांमध्ये स्वतःचा आवाज ओळखतात. त्यांच्या लेखांचे शब्द मनावर कोरले जातात. विचार हलवतात, भावना ढवळतात आणि कधी कधी कृतीची ठिणगी पेटवतात. सिद्धेश्वर पवार हे फक्त पत्रकार नाहीत; ते शब्दांचे सैनिक आहेत. तलवार जशी अन्यायावर वार करते, तशीच त्यांची लेखणी विषमतेच्या मुळावर प्रहार करते. ते सांगतात की लेखणीची क्रांती म्हणजे हिंसा नव्हे, क्रांती म्हणजे जागृती, संवेदना आणि धाडसी कृती. लेखणी हे त्यांचं शस्त्र आहे, आणि त्या शस्त्राने ते समाजाच्या अंधाऱ्या कोपऱ्यांतून काळ्या सावल्या पुसून उजेडाचा मार्ग दाखवतात. पवार यांना वाचणं म्हणजे फक्त एका पत्रकाराच जगणं समजून घेणं नाही; ते आहे समाजाचं आरसं पाहणं. त्या आरशात दिसतात आपण केलेल्या चुका, आपण बनवलेली व्यवस्था, आपण झाकून ठेवलेली सत्यं आणि आपण सोडून दिलेली माणुसकी. त्यांच्या प्रत्येक ओळीत धडधड आहे बदलण्याची ताकद असलेली धडधड.
त्यांचं लेखन हृदयाला भिडतं कारण ते हृदयातूनच जन्मलेलं असतं. साधे शब्द, पण त्यात आयुष्याचे गुंतागुंतीचे धागे गुंफलेले. आणि म्हणूनच सिद्धेश्वर पवार यांच्या लेखणीमुळे प्रत्येक दुर्लक्षित, दमलेला, छळलेला, विस्मृतीत गेलेला माणूस पुन्हा उजेडात येतो आपलं अस्तित्व सांगण्यासाठी, आणि आपल्या स्वप्नांचा रंग समाजासमोर मांडण्यासाठी.